Лисаков Жоғарғы Тобыл тарихы мен мәдениеті мұражайы
0
Нашар көретіндерге арналған нұсқа
Қазақтың қыз бас киімі-тақия

Қазақ халқының салт-дәстүрлері.

Лисаков мұражайының коллекциясында қазақ, қырғыз, неміс, орыс, белорус, украин, татар, башқұрт, марий, түрікмен, тәжік, өзбек және ханты этностарының заттары ұсынылған.

 

Қазақтың ұлттық киімі – қазақтың материалдық мәдениетінің заты. Мұражай қорында қазақтың ұлттық киімінің элементтері сақталған. Солардың бірі – бұл жазғы қыздардың бас киімі -тақия (ХХ ғасырдың 20-шы жылдары). Бұл зат мұражайға 1997 жылы келіп түсті, оны Ш.С. Саламатова сыйға тартты. Тақия анасына тиесілі болатын. Бастапқыда өрнегі бар кесте камзолға (әйелдер көкірекшесі) жасалды, содан кейін дөңгелек бас киімге қайта тігілген. Тақия жасыл және бургунды барқыт түстерінің қалдықтарынан тігілді. Күрең қызыл матаның бетіне алтыннан тігілген жіптермен зооморфты және өсімдік тектес қазақтың ою-өрнектері кестеленген. Жоғарғы бөлігіне диаметрі бойынша ашық-жасыл түсті шашақ тігілген Үкінің қауырсындары бас киімніің үстіңгі жағының ортасына қарай жоғарыдан салынған. Қыздар ең әлсіз деп саналды, өйткені олардың әлеуметтік мәртебесі тұрақсыз. Әлсіз болғандықтан, қорғаныс қажет. Сонымен, балалар мен қыздардың бас киімдерінің шыңдарында тұмар ретінде қызмет ететін үкі қауырсындарының ай-сұлтандары пайда болды. Осы күнге дейін «Қызға үйден тыю» («Қызға қырық үйден тыйым салу») дегенді жиі естуге болады. Мақал ұлттың болашағы үшін алаңдаушылық нәтижесінде пайда болды, өйткені бала тәрбиесімен әйелдер айналысқан. Үкі немесе жапалақпен кездесу жақсы белгі болып саналады, ол сәттілік, жұмыстағы  сәттілікке дәмелендіреді, ал қауырсындардың табылуы бақытты белгілер туралы айтылады – ежелгі уақытта көшпенділер бұл құстардың ерекшелігін осылай деп атап өткен. Ата-бабаларымыз үкінің қауырсындардын жаман көзден, бүлінуден және басқа да зұлым күштерден қорғайды деп сенген.  Сондықтан олар бесікті, балалардың бас киімдерін, қыздардың бас киімдерін, домбыраны қауырсындармен безендірген. Бұл әрекетті орыс тіліне аударғанда «үкі қорғасын» деген мағынаны беретін «Үкілеу» деп те атаған. Тақияны - қыздар күйеуге шыққанға дейін киген, қыз ұзату тойында «тақиямен» қоштасу–балалық шақтың символымен қоштасудың бүкіл рәсімі жасалған.